Odrobina kisielku dla ducha (Marta Kisiel, "Nomen omen")

Królowa Matka wychowała się na cmentarzu.

Cmentarz leżał naprzeciwko małego bloku, w którym mieszkała jako dziecko. W odległości nie większej niż dziesięć metrów w linii prostej jak strzelił znajdowała się malutka, ozdobnie kuta, choć mocno już przerdzewiała furteczka, nieznana tym, którzy odwiedzali groby swoich bliskich, stale za to użytkowana przez Królową Matkę, jej Siostrę i liczne koleżanki i kolegów, którzy biegali na cmentarz pospacerować, a także, i owszem, pobawić się w chowanego, pogonić po alejkach, ale nade wszystko - nazbierać kasztanów.

W czasie owocowania kasztanowców pięcioletnia Królowa Matka chodziła na cmentarz z Tatą, który robił za Zrzucacza Kasztanowego. Tata potrząsał gałęziami drzew albo rzucał w nie kawałkami odłamanych konarów czy innym kamuszkiem, kasztany spadały, stukając o płyty nagrobne i wcale - w co Królowa Matka do dziś niezłomnie wierzy - nie zakłócając wiecznego snu zmarłym, a Królowa Matka buszowała między nagrobkami i napychała sobie kieszenie skarbami w lśniących, gładkich skórkach i kolczastych płaszczykach.

Jedynie Królowa Matka i jej Tata chodzili między tymi grobami. Nikt inny ich nie odwiedzał, nie kładł kwiatów, nie zapalał świeczek.

I wcale Królowa Matka nie musiała umieć czytać by wiedzieć, że te groby różnią się od pozostałych.

"Johann" - czytał jej Tata na głos napisy, rzeźbione dziwnymi literami z łukami i kątami w miejscach, gdzie żadnych kątów być nie powinno. "Henriette, geboren 11 April 1904". "Katharine, unsere liebe Mutter". ""Wenn alles vergeht, die Liebe besteht." Królowa Matka nie dziwiła się tym literom, tym imionom, temu językowi. Dzieci nigdy się nie dziwią zastanemu światu.

O tym, że Babcia Królowej Matki była dwujęzyczna prawie od urodzenia Królowa Matka wiedziała chyba też prawie od urodzenia. Od czasu do czasu odwiedzały Babcię Koleżanki, starsze, dystyngowane panie, odziane z dyskretną elegancją. Dziwnie mówiły. "Jak nazywasz się ty? Oh, Anne-Marie, sehr, sehr schön!". Babcia Królowej Matki rozmawiała z nimi w obcym, twardo brzmiącym języku, w tym samym, w którym rozmawiała ze swoimi jak najbardziej mówiącymi po polsku Przyjaciółkami, gdy nie chciały, żeby Królowa Matka rozumiała.

W tym samym, w którym - o czym Królowa Matka dowiedziała się przypadkiem, gdy była już dorosła - jej własna Matka mówiła do czwartego roku życia, chociaż teraz nie pamięta z tego już ani jednego słowa.

W ojczystym języku jej Dziadka i jego Rodziców, choć Matki niekoniecznie, ponieważ była ona Rosjanką. A może nie była, może była po prostu obywatelką rosyjską, zamieszkałą na terenie zaboru rosyjskiego, którego granica była przecież za miedzą. Królowa Matka nie wie i nigdy się już nie dowie, bo nie ma już nikogo, kogo by można o to spytać.

Dziadek Królowej Matki, liczni Przyjaciele i Znajomi jej Babci pewnego dnia po prostu zniknęli. Zostały po nich mieszkania, meble, ubrania, książki, czasem zdjęcia. Nigdy się o nich nie mówiło. Zupełnie jakby te mieszkania, meble, książki ubrania i zdjęcia wzięły się znikąd, były zawsze, zawieszone w czasie i przestrzeni, czekając, aż ktoś je sobie weźmie.

Niektórzy, nieliczni z Przyjaciół i Znajomych zostali. O tym, dlaczego zostali i jaką zapłacili cenę za swoją decyzję także nigdy się nie mówiło.

Królowa Matka rosła, uczyła się i dojrzewała, pisała pracę magisterską o wydawcach polskich książek pod zaborem pruskim, dużo czytała i starała się mieć otwarty umysł, i ani się obejrzała, jak przestała mieć problem z narodowością takiego, na przykład, Kopernika, który na pomniku napisane ma: "Nicolaus Copernicus Thorunensis". Thorunensis. Toruńczyk. Jak jej Dziadek i jego Rodzice, jak jej Babcia i Mama, i Tata, jak ona sama i jej Dzieci.

I dlatego Królowa Matka podjęła decyzję, że uczyni rzecz bezsensowną, czyli zrecenzuje książkę już zrecenzowaną, przeczytaną i przeanalizowaną na wszystkie, zdałoby się, strony przez cały internet i okolice, a mianowicie

"Nomen Omen' Marty Kisiel

w chwili, gdy przeczytała:

"- Jestem z Gdańska, pani Jadwigo - rzekł takim tonem, jakby to wszystko wyjaśniało.

- Ach! Więc rozumiesz...

- Rozumiem",

ponieważ jest z Torunia, i też rozumie.

Spotkanie z "Nomen Omen' okazało się, tak na marginesie, dla Królowej Matki przeżyciem silnie surrealistycznym.

O książce czytała (ma wrażenie, że wszędzie, na blogu, na wallu, na stronie) u Zacofanego w Lekturze - który ją reklamował (gdzie reklamował, jakie reklamował! lobbował na jej rzecz!) tak umiejętnie, że powinien przejść na zawodowstwo - oraz u Bazyla tak często, że problemu wybrania lektury na wakacje nie miała żadnego, chyba pierwszy raz w życiu. Nabyła powieść w drodze na Mazury, po dojechaniu, odbyciu koniecznych a niezbędnych czynności w rodzaju powitania Potomków Starszych, rozpakowania się, spożyciu jakiegoś posiłku zapadła na leżaczku z książką w ręce i jakimś orzeźwiającym napojem pod ręką, zaś niedługą chwilę później ciszę mazurskich kniei i łąk rozdarł jej entuzjastyczny wrzask:

- Kiciputek!!!,

który to wrzask sprawił, że cała rodzina wzdrygnęła się nerwowo i spojrzała na nią w solidarnym poczuciu troski o jej zdrowie psychiczne, a którym po prostu oznajmiała światu, że do tej pory jakoś udało jej się przeoczyć nazwisko ilustratorki dzieła, ale właśnie nadrobiła niedopatrzenie.

 Reasumując:

Królowa Matka siedziała w mazurskiej głuszy czytając powieść, do nabycia której metodą subtelnej perswazji skłonili ją dwaj Panowie, których blogi Królowa Matka chętnie czytuje, i którzy robią jej tę uprzejmość, że zaglądają w rewanżu do niej, a którą to powieść ilustrowała Artystka zapewne nie czytająca bloga Królowej Matki regularnie, ale na pewno czytująca go od czasu do czasu, a nawet linkująca u siebie to i owo, i napędzająca jej w ten sposób czytelnictwo; a wszystko to razem sprawiło, że Królowa Matka poczuła się jak członkini wielkiej, szczęśliwej, choć nieco dziwacznej (ale która, w ostatecznym rozrachunku, dziwaczna nie jest?) rodziny, i z tego miejsca chce bardzo przeprosić obie Panie i obu Panów za spoufalanie się, ale tak właśnie było.

Co uczyniwszy może przejść do omawiania treści dzieła.

Salomea Klementyna Przygoda, obdarzona przez nieopanowany w swej hojności Los wybujałymi kształtami, wybujałym wzrostem i wybujałą rodziną w postaci tantrycznie zafiksowanej, otwartej na erotykę mamusi, żyjącego wciąż w dziewiętnastym wieku tatusia i młodszego braciszka zwanego Niedasiem, osobnika o kolosalnym wdzięku i głębokim wewnętrznym przekonaniu o tym, że jest genialny i doskonały, a jeśli nie to i tak jakoś to będzie, dochodzi do wniosku, że ma tego wszystkiego dość i przenosi się do Wrocławia z zamiarem rozpoczęcia życia na własny rachunek z dala od szajbniętej rodzinki. Znajduje - nie bez trudu, bo wszyscy proszeni o wskazanie drogi pod podany adres wrocławianie, od przechodniów po taksówkarzy, doznają nagle ataku amnezji i wykręcają się jak mogą, w wypadku taksówkarzy rezygnując wręcz z zarobku - stancję w starym, rozpadającym się domu. Dom skrzypi i gada, jak najbardziej dosłownie, tajemnicze glosy szemrzą w radiu, szepczą w telefonie i trzeba je uciszać gromkim: "Cicho tam!!!" zanim się zacznie rozmowę, właścicielka domu cierpi na rozdwojenie jaźni, raz objawiając się jako kostyczna i zdecydowana starsza pani, typ - generał w spódnicy, a kiedy indziej - jako pląsający po kuchni skowroneczek obleczony w powiewne peniuary i barwne turbany, a po apartamentach spaceruje życzliwie nastawiona do świata papuga o imieniu Roy Keane i namiętności do wafelków, ale wszystko to wydaje się Salomei znacznie lepsze (i niewykluczone, że bardziej normalne) niż jej rodzinny dom.

Niestety, niestety. Raczej prędzej niż później Salomea, wracając wieczorem z pracy, zastaje w swoim pokoju Niedasia, który, nieco bełkocząc w alkoholowym upojeniu, oznajmia jej, że się wprowadza, jeśli nie do jej pokoju, to na pewno do tego domu.

I zaczyna się dziać. Właścicielka posesji zaczyna już nie dwoić się, ale troić, tajemnicze głosy nie tylko szepczą w telefonie, ale także objawiają się pełnym rozpaczy wołaniem "z głębokości do Ciebie, Panie!" na ekranie komputera, Niedaś z niezrozumiałych przyczyn wydaje się być opętany pragnieniem zamordowania kilku kobiet, w tym własnej siostry, oraz w dwóch postaciach włóczy się po mieście (względnie w jednej się włóczy, a w drugiej siedzi w areszcie), w sprawę wplątuje się jeszcze jeden filolog, jedna blondyneczka z temperamentem i w glanach, oraz jeden pradziadek, tajemnica, straszna i niezwykła unosi się w powietrzu i łączy czerwoną nitką stare Breslau ze współczesnym Wrocławiem, a nieszczęsna Salomea musi pogodzić się z faktem, że wymarzonego spokoju raczej nie zazna.

Królowa Matka, która będąc osobą patologicznie obowiązkową (co podobno można leczyć, a nawet się powinno czasami, noale) zanim zaczęła pisać własną recenzję poczytała sobie sporo cudzych w internecie i odkryła, że "Nomen Omen" określany jest jako "horror komediowy" czy też groteska z elementami fantasy wyznać musi, że dla niej nie jest to żaden horror i żadne fantasy, tylko powieść obyczajowa. No dobra, powieść obyczajowa z elementami fantastycznymi, w idealnych proporcjach - zdaniem Królowej Matki, której poczucie rzeczywistości, jak wynika z powyższego, bywa poważnie zachwiane - aby te fantastyczne elementy nie przytłaczały.

Hermetyczności języka, na którą tu i owdzie narzekano, i elitarności aluzji literackich, które nie każdy zrozumie też Królowa Matka nie dostrzegła, może dlatego, że na ten przykład Psalm 130 z jego pełnym rozpaczy "De profundis clamavi ad te, Domine!" przemawia do niej od zawsze i w związku z tym rozpoznała ona cytat od pierwszego kopa, zaś nad nic jej nie mówiącymi wtrętami z World of Warcraft prześlizgiwała się obojętnie z właściwym sobie wdziękiem, a przecież książkę zrozumiała. Jak do kogoś przemawia World of Warcraft może się z wdziękiem prześlizgiwać nad Psalmem 130 (zwłaszcza, że autorka służy tłumaczeniem), Królowa Matka jest pewna, że tak też można.

Zgadzając się z dużą ilością recenzentów, że siłą tej powieści jest język, poczucie humoru z orzeźwiającą nutą inteligentnej złośliwości i barwna galeria pysznie opisanych bohaterów nie widzi Królowa Matka żadnego podobieństwa z Joanną Chmielewską, a już zupełnie żadnego - z Małgorzatą Musierowicz, chyba, że komuś do znajdowania podobieństw wystarczy kolor włosów bohaterki oraz akcja powieści mocno osadzona w konkretnym mieście, no ale w takim wypadku śmiało można także dopatrywać się podobieństwa Salomei Przygody do Ani z Zielonego Wzgórza.

Nie ujmując niczego Joannie Chmielewskiej, której książki Królowa Matka kocha i nad którymi prześmiała wiele przyjemnych godzin, powieści jej są to po prostu pozycje stricte humorystyczne, których głównym, a wręcz jedynym celem jest zapewnienie czytelnikowi porcji nieskrępowanej niczym rozrywki. Podczas gdy "Nomen Omen" nie jest - choć może nie wynika to  z powyższego, nieudolnego streszczenia - książką o niczym, służącą rozśmieszaniu czytelnika, li i jedynie. To powieść o chęci wpływania na przeszłość i przyszłość, o braniu cudzego losu w swoje ręce, o podejmowaniu decyzji, których podejmować człowiekowi nie wolno. Opowieść o pokusie brania na siebie roli Nemezis, o tym, jakie to niesie niebezpieczeństwo, i o tym, jak daleko sięgają konsekwencje naszych wyborów. 

I epitafium dla umarłego miasta.

Zdumiewa Królową Matkę, jak niewiele osób zwróciło na to uwagę. Jak często w opisach "Nomen Omen" pojawiają się określenia "zabawnie, śmiesznie, antydepresyjnie, rozrywkowo", a jak (stosunkowo) rzadko - "refleksyjnie" czy "posępnie". W jak wielu recenzjach temat dawnego Breslau pominięto całkowicie. Jak wiele mówiących o tej książce osób przemyka się nad tym tematem, aby pochylić się (lub skrytykować) rysunek postaci, bogactwo charakterów, język, dla niektórych barwny i przezabawny, dla innych - rodem z gimnazjum.

A tymczasem Królowa Matka wie, że może, kiedyś, za jakiś czas zagubi w masie przeczytanych książek i nowo poznanych bohaterów Salkę Przygodę i jej rodziców. Że wylecą jej z pamięci teksty, nad którymi głośno się śmiała, budząc Pana Małżonka w środku nocy. Może nawet - choć wydaje się to zgoła nieprawdopodobne - że w zatrze się w jej pamięci postać Niedasia oraz jego barwna jak łuk tęczy na niebie osobowość.

Ale wie, że obraz umierającego pod bombami Breslau się nie zatrze.

Obraz Breslau odzieranego z tożsamości, ociosywanego według jedynej właściwej wizji. Ten obraz, który - zdarzało się - bywał określany jako niepotrzebny w tej powieści, podczas gdy Królowej Matce wydaje sie najważniejszy.

Może dlatego, że jest z Torunia i rozumie.

A może dlatego, że bardzo lubi, jeśli książki dostarczają poza czystą rozrywką także materiału do myślenia (co prawda Królowa Matka natychmiast umniejszy swoją pozycję jako Czytelnika Świadomego i Myślącego pisząc, że do myślenia to jej prawie wszystko daje, tylko wyciągane wnioski bywają nie z gatunku pożądanych przez niektórych autorów, patrz: połowa Wyzwania Czytelniczego z czerwca ;)).

Wszelkie - drobne - niedociągnięcia oraz - gigantyczne - rzeczy godne potępienia (jak to: wydawanie nowych książek raz na cztery lata oraz fakt, że "Dożywocia" nie sposób zdobyć i teraz Królowa Matka nie wie, nad jakim to zasmarkanym aniołkiem chichocze na swoich blogach rozkochany fandom) jest ona w stanie wybaczyć Autorce przez wzgląd na wplecenie do rozrywkowej książki materiału do myślenia i wzruszeń.

Ale z następną pozycją ma jednak nadzieję zapoznać się wcześniej niż w roku 2018 :).