Odrobina kisielku dla ducha (Marta Kisiel, "Nomen omen")

Wychowałam się na cmentarzu.

Cmentarz leżał naprzeciwko małego bloku, w którym mieszkałam jako dziecko. W odległości nie większej niż dziesięć metrów w linii prostej jak strzelił znajdowała się malutka, ozdobnie kuta, choć mocno już przerdzewiała furteczka, nieznana tym, którzy odwiedzali groby swoich bliskich, stale za to użytkowana przeze mnie, moją Siostrę i liczne koleżanki i kolegów, którzy biegali na cmentarz pospacerować, a także, i owszem, pobawić się w chowanego, pogonić po alejkach, ale nade wszystko - nazbierać kasztanów.

W czasie owocowania kasztanowców pięcioletnia ja chodziłam na cmentarz z Tatą, który robił za Zrzucacza Kasztanowego. Tata potrząsał gałęziami drzew albo rzucał w nie kawałkami odłamanych konarów czy innym kamuszkiem, kasztany spadały, stukając o płyty nagrobne i wcale - w co do dziś niezłomnie wierzę - nie zakłócając wiecznego snu zmarłym, a ja buszowałam między nagrobkami i napychałam sobie kieszenie skarbami w lśniących, gładkich skórkach i kolczastych płaszczykach.

Jedynie ja i mój Tata chodziliśmy między tymi grobami. Nikt inny ich nie odwiedzał, nie kładł kwiatów, nie zapalał świeczek.

I wcale nie musiałam umieć czytać by wiedzieć, że te groby różnią się od pozostałych.

"Johann" - czytał mój Tata na głos napisy, rzeźbione dziwnymi literami z łukami i kątami w miejscach, gdzie żadnych kątów być nie powinno. "Henriette, geboren 11 April 1904". "Katharine, unsere liebe Mutter". "Wenn alles vergeht, die Liebe besteht." Nie dziwiłam się tym literom, tym imionom, temu językowi. Dzieci nigdy się nie dziwią zastanemu światu.

O tym, że moja Babcia była dwujęzyczna prawie od urodzenia Królowa wiedziałam chyba też prawie od urodzenia. Od czasu do czasu odwiedzały Babcię Koleżanki, starsze, dystyngowane panie, odziane z dyskretną elegancją. Dziwnie mówiły. "Jak nazywasz się ty? Oh, Anne-Marie, sehr, sehr schön!". Babcia rozmawiała z nimi w obcym, twardo brzmiącym języku, w tym samym, w którym rozmawiała ze swoimi jak najbardziej mówiącymi po polsku Przyjaciółkami, gdy nie chciały, żebym rozumiała.

W tym samym, w którym - o czym dowiedziałam się przypadkiem, gdy byłam już dorosła - moja własna Matka mówiła do czwartego roku życia, chociaż teraz nie pamięta z tego już ani jednego słowa.

W ojczystym języku mojego Dziadka i jego Rodziców, choć Matki niekoniecznie, ponieważ była ona Rosjanką. A może nie była, może była po prostu obywatelką rosyjską, zamieszkałą na terenie zaboru rosyjskiego, którego granica była przecież za miedzą. Nie wiem i nigdy się już nie dowiem, bo nie ma już nikogo, kogo by można o to spytać.

Mój Dziadek, liczni Przyjaciele i Znajomi mojej Babci pewnego dnia po prostu zniknęli. Zostały po nich mieszkania, meble, ubrania, książki, czasem zdjęcia. Nigdy się o nich nie mówiło. Zupełnie jakby te mieszkania, meble, książki ubrania i zdjęcia wzięły się znikąd, były zawsze, zawieszone w czasie i przestrzeni, czekając, aż ktoś je sobie weźmie.

Niektórzy, nieliczni z Przyjaciół i Znajomych zostali. O tym, dlaczego zostali i jaką zapłacili cenę za swoją decyzję także nigdy się nie mówiło.

Rosłam, uczyłam się i dojrzewałam, pisałam pracę magisterską o wydawcach polskich książek pod zaborem pruskim, dużo czytałam i starałam się mieć otwarty umysł, i ani się obejrzałam, jak przestałam mieć problem z narodowością takiego, na przykład, Kopernika, który na pomniku napisane ma: "Nicolaus Copernicus Thorunensis". Thorunensis. Toruńczyk. Jak mój Dziadek i jego Rodzice, jak moja Babcia i Mama, i Tata, jak ja sama i moje Dzieci.

I dlatego podjęłam decyzję, że uczynię rzecz bezsensowną, czyli zrecenzuję książkę już zrecenzowaną, przeczytaną i przeanalizowaną na wszystkie, zdałoby się, strony przez cały internet i okolice, a mianowicie

"Nomen Omen' Marty Kisiel

w chwili, gdy przeczytałam:

"- Jestem z Gdańska, pani Jadwigo - rzekł takim tonem, jakby to wszystko wyjaśniało.

- Ach! Więc rozumiesz...

- Rozumiem",

ponieważ jestem z Torunia, i też rozumiem.

Spotkanie z "Nomen Omen' okazało się, tak na marginesie, dla mnie przeżyciem silnie surrealistycznym.

O książce czytałam (mam wrażenie, że wszędzie, na blogu, na wallu, na stronie) u Zacofanego w Lekturze - który ją reklamował (gdzie reklamował, jakie reklamował! lobbował na jej rzecz!) tak umiejętnie, że powinien przejść na zawodowstwo - oraz u Bazyla tak często, że problemu wybrania lektury na wakacje nie miałam żadnego, chyba pierwszy raz w życiu. Nabyłam powieść w drodze na Mazury, po dojechaniu, odbyciu koniecznych a niezbędnych czynności w rodzaju powitania Potomków Starszych, rozpakowania się, spożyciu jakiegoś posiłku zapadłam na leżaczku z książką w ręce i jakimś orzeźwiającym napojem pod ręką, zaś niedługą chwilę później ciszę mazurskich kniei i łąk rozdarł mój entuzjastyczny wrzask:

- Kiciputek!!!,

który to wrzask sprawił, że cała rodzina wzdrygnęła się nerwowo i spojrzała na mnie w solidarnym poczuciu troski o me zdrowie psychiczne, a którym po prostu oznajmiałam światu, że do tej pory jakoś udało mi się przeoczyć nazwisko ilustratorki dzieła, ale właśnie nadrobiłam niedopatrzenie.

 Reasumując:

Siedziałam w mazurskiej głuszy czytając powieść, do nabycia której metodą subtelnej perswazji skłonili mnie dwaj Panowie, których blogi chętnie czytuję, i którzy robią mi tę uprzejmość, że zaglądają w rewanżu do mnie, a którą to powieść ilustrowała Artystka zapewne nie czytająca mego bloga regularnie, ale na pewno czytująca go od czasu do czasu, a nawet linkująca u siebie to i owo, i napędzająca mi w ten sposób czytelnictwo; a wszystko to razem sprawiło, że poczułam się jak członkini wielkiej, szczęśliwej, choć nieco dziwacznej (ale która, w ostatecznym rozrachunku, dziwaczna nie jest?) rodziny, i z tego miejsca chcę bardzo przeprosić obie Panie i obu Panów za spoufalanie się, ale tak właśnie było.

Co uczyniwszy mogę przejść do omawiania treści dzieła.

Salomea Klementyna Przygoda, obdarzona przez nieopanowany w swej hojności Los wybujałymi kształtami, wybujałym wzrostem i wybujałą rodziną w postaci tantrycznie zafiksowanej, otwartej na erotykę mamusi, żyjącego wciąż w dziewiętnastym wieku tatusia i młodszego braciszka zwanego Niedasiem, osobnika o kolosalnym wdzięku i głębokim wewnętrznym przekonaniu o tym, że jest genialny i doskonały, a jeśli nie to i tak jakoś to będzie, dochodzi do wniosku, że ma tego wszystkiego dość i przenosi się do Wrocławia z zamiarem rozpoczęcia życia na własny rachunek z dala od szajbniętej rodzinki. Znajduje - nie bez trudu, bo wszyscy proszeni o wskazanie drogi pod podany adres wrocławianie, od przechodniów po taksówkarzy, doznają nagle ataku amnezji i wykręcają się jak mogą, w wypadku taksówkarzy rezygnując wręcz z zarobku - stancję w starym, rozpadającym się domu. Dom skrzypi i gada, jak najbardziej dosłownie, tajemnicze glosy szemrzą w radiu, szepczą w telefonie i trzeba je uciszać gromkim: "Cicho tam!!!" zanim się zacznie rozmowę, właścicielka domu cierpi na rozdwojenie jaźni, raz objawiając się jako kostyczna i zdecydowana starsza pani, typ - generał w spódnicy, a kiedy indziej - jako pląsający po kuchni skowroneczek obleczony w powiewne peniuary i barwne turbany, a po apartamentach spaceruje życzliwie nastawiona do świata papuga o imieniu Roy Keane i namiętności do wafelków, ale wszystko to wydaje się Salomei znacznie lepsze (i niewykluczone, że bardziej normalne) niż jej rodzinny dom.

Niestety, niestety. Raczej prędzej niż później Salomea, wracając wieczorem z pracy, zastaje w swoim pokoju Niedasia, który, nieco bełkocząc w alkoholowym upojeniu, oznajmia jej, że się wprowadza, jeśli nie do jej pokoju, to na pewno do tego domu.

I zaczyna się dziać. Właścicielka posesji zaczyna już nie dwoić się, ale troić, tajemnicze głosy nie tylko szepczą w telefonie, ale także objawiają się pełnym rozpaczy wołaniem "z głębokości do Ciebie, Panie!" na ekranie komputera, Niedaś z niezrozumiałych przyczyn wydaje się być opętany pragnieniem zamordowania kilku kobiet, w tym własnej siostry, oraz w dwóch postaciach włóczy się po mieście (względnie w jednej się włóczy, a w drugiej siedzi w areszcie), w sprawę wplątuje się jeszcze jeden filolog, jedna blondyneczka z temperamentem i w glanach, oraz jeden pradziadek, tajemnica, straszna i niezwykła unosi się w powietrzu i łączy czerwoną nitką stare Breslau ze współczesnym Wrocławiem, a nieszczęsna Salomea musi pogodzić się z faktem, że wymarzonego spokoju raczej nie zazna.

Będąc z natury osobą patologicznie obowiązkową (co podobno można leczyć, a nawet się powinno czasami, noale) zanim zaczęłam pisać własną recenzję poczytałam sobie sporo cudzych w internecie i odkryłam, że "Nomen Omen" określany jest jako "horror komediowy" czy też groteska z elementami fantasy. I wyznać muszę, że dla mnie nie jest to żaden horror i żadne fantasy, tylko powieść obyczajowa. No dobra, powieść obyczajowa z elementami fantastycznymi, w idealnych proporcjach - zdaniem mojej osoby, której poczucie rzeczywistości, jak wynika z powyższego, bywa poważnie zachwiane - aby te fantastyczne elementy nie przytłaczały.

Hermetyczności języka, na którą tu i owdzie narzekano, i elitarności aluzji literackich, które nie każdy zrozumie też nie dostrzegłam, może dlatego, że na ten przykład Psalm 130 z jego pełnym rozpaczy "De profundis clamavi ad te, Domine!" przemawia do mnie od zawsze i w związku z tym rozpoznałam cytat od pierwszego kopa, zaś nad nic do mnie nie mówiącymi wtrętami z World of Warcraft prześlizgiwałam się obojętnie z właściwym sobie wdziękiem, a przecież książkę zrozumiałam. Jak do kogoś przemawia World of Warcraft może się z wdziękiem prześlizgiwać nad Psalmem 130 (zwłaszcza, że autorka służy tłumaczeniem), jestem pewna, że tak też można.

Zgadzając się z dużą ilością recenzentów, że siłą tej powieści jest język, poczucie humoru z orzeźwiającą nutą inteligentnej złośliwości i barwna galeria pysznie opisanych bohaterów nie widzę żadnego podobieństwa z Joanną Chmielewską, a już zupełnie żadnego - z Małgorzatą Musierowicz, chyba, że komuś do znajdowania podobieństw wystarczy kolor włosów bohaterki oraz akcja powieści mocno osadzona w konkretnym mieście, no ale w takim wypadku śmiało można także dopatrywać się podobieństwa Salomei Przygody do Ani z Zielonego Wzgórza.

Nie ujmując niczego Joannie Chmielewskiej, której książki kocham i nad którymi prześmiałam wiele przyjemnych godzin, powieści jej są to po prostu pozycje stricte humorystyczne, których głównym, a wręcz jedynym celem jest zapewnienie czytelnikowi porcji nieskrępowanej niczym rozrywki. Podczas gdy "Nomen Omen" nie jest - choć może nie wynika to  z powyższego, nieudolnego streszczenia - książką o niczym, służącą rozśmieszaniu czytelnika, li i jedynie. To powieść o chęci wpływania na przeszłość i przyszłość, o braniu cudzego losu w swoje ręce, o podejmowaniu decyzji, których podejmować człowiekowi nie wolno. Opowieść o pokusie brania na siebie roli Nemezis, o tym, jakie to niesie niebezpieczeństwo, i o tym, jak daleko sięgają konsekwencje naszych wyborów. 

I epitafium dla umarłego miasta.

Zdumiewa mnie do głębi, jak niewiele osób zwróciło na to uwagę. Jak często w opisach "Nomen Omen" pojawiają się określenia "zabawnie, śmiesznie, antydepresyjnie, rozrywkowo", a jak (stosunkowo) rzadko - "refleksyjnie" czy "posępnie". W jak wielu recenzjach temat dawnego Breslau pominięto całkowicie. Jak wiele mówiących o tej książce osób przemyka się nad tym tematem, aby pochylić się (lub skrytykować) rysunek postaci, bogactwo charakterów, język, dla niektórych barwny i przezabawny, dla innych - rodem z gimnazjum.

A ja tymczasem wiem, że może, kiedyś, za jakiś czas zagubię w masie przeczytanych książek i nowo poznanych bohaterów Salkę Przygodę i jej rodziców. Że wylecą mi z pamięci teksty, nad którymi głośno się śmiałam, budząc Pana Małżonka w środku nocy. Może nawet - choć wydaje się to zgoła nieprawdopodobne - że w zatrze się w mojej pamięci postać Niedasia oraz jego barwna jak łuk tęczy na niebie osobowość.

Ale wiem, że obraz umierającego pod bombami Breslau się nie zatrze.

Obraz Breslau odzieranego z tożsamości, ociosywanego według jedynej właściwej wizji. Ten obraz, który - zdarzało się - bywał określany jako niepotrzebny w tej powieści, podczas gdy mnie wydaje sie najważniejszy.

Może dlatego, że jestem z Torunia i rozumiem.

A może dlatego, że bardzo lubię, jeśli książki dostarczają poza czystą rozrywką także materiału do myślenia (co prawda natychmiast umniejszę swoją pozycję jako Czytelnika Świadomego i Myślącego pisząc, że do myślenia to mi prawie wszystko daje, tylko wyciągane wnioski bywają nie z gatunku pożądanych przez niektórych autorów, patrz: połowa Wyzwania Czytelniczego z czerwca ;)).

Wszelkie - drobne - niedociągnięcia oraz - gigantyczne - rzeczy godne potępienia (jak to: wydawanie nowych książek raz na cztery lata oraz fakt, że "Dożywocia" nie sposób zdobyć i teraz nie wiem, nad jakim to zasmarkanym aniołkiem chichocze na swoich blogach rozkochany fandom) jestem w stanie wybaczyć Autorce przez wzgląd na wplecenie do rozrywkowej książki materiału do myślenia i wzruszeń.

Ale z następną pozycją mam jednak nadzieję zapoznać się wcześniej niż w roku 2018 :).